Aya Yorgi (Hagios Georgios) Kilisesi Nerede, İsmini Nereden Almıştır?

Konum: Osmaneli’nin güney kesiminde, Cami-i Kebir Mahallesi’nde; İcadiye Sokak ile Fabrika Sokak arasında yer alır.
Kitabe: Yapının adı, inşa tarihi ve banisine ait herhangi bir kitabe günümüze ulaşmamıştır. Kiliseye dair bilgiler, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Başbakanlık Osmanlı Arşivi belgeleriyle izlenebilmektedir.

Arşiv Kayıtlarına Göre Tarihçe

• 1870, İ.HR. 248/14723: Hüdavendigar Sancağı’na bağlı Lefke’deki kilisenin kadınlara ayrılan bölümünün yetersiz kalması üzerine, 7 zira boy ve 18 zira en ilavesiyle genişletilmesine ruhsat verildiği bildirilir.
• 1893, DH.MKT. 69/33: Lefke’de kilisede izinsiz çan çalındığı yönündeki ihbara karşılık, çan çalma izninin bulunduğu belirtilir; kilisenin Gemlik Metropolitliği’ne bağlı olduğu anlaşılır.
• 1897, İ.AZN 28/1315 C-08: Harap durumdaki Rum kilisesinin eski temelleri üzerinde ahşap olarak yenilenmesine ruhsat talep edilir. Boyutlar 24 zira 70 santim (boy), 14 zira 70 santim (en), 6 zira 50 santim (yükseklik) olarak verilir; 47.000 kuruş masrafın kilise sandığından karşılanacağı, çizim ve tamirat kalemlerinin eklendiği belirtilir. Belgede 1874 Lefke yangınında ahşap kilisenin kullanılamaz hâle geldiği aktarılır. Ancak tarif, bugünkü yapı ile tam örtüşmez; anlaşılan bazı değişiklikler önce izinsiz yapılmış, sonrasında resmileştirilmiştir.
• 1903, İ.AZN 53/1321 Ş 11: Yeniden inşasında padişah müsaadesi alınan Aya Yorgi’nin yüksekliğinin evrakta 13 zira iken 6 zira yazıldığına dikkat çekilerek bu yanlışlığın Rum Patrikliği’nden raporla düzeltilmesi istenir.

Plan ve Mekân Düzeni

Yapı doğu-batı ekseninde, yaklaşık 26,35 m uzunluk ve 14,70 m genişliğe sahip, kapalı Yunan haçı planlıdır.

• Doğuda: Üçlü apsis ve pastophorion (prothesis & diakonikon) hücreleri,
• Batıda: Narteks ve onun iki yanında çan kuleleri bulunur.

Narteks

Batı cephesindeki narteks, yaklaşık 3,60 × 7,48 m ölçülerinde, kuzey-güney doğrultulu dikdörtgen bir mekândır. Kuzey ve güney köşelerde simetrik iki oda yer alır. İzlerden, bu odalardaki merdivenlerle çan kulelerine ve galeriye çıkıldığı anlaşılır.

Apsis ve Pastophorion

Doğuya bakan yarım daire planlı apsis 6,40 m genişlikte, 3,20 m derinliktedir; üzeri kâgir yarım kubbe ile örtülüdür ve üç pencere açıklığına sahiptir. Apsisin önünden prothesis ve diakonikon hücrelerine geçilir.

Prothesis ve diakonikon yaklaşık 2,47 × 1,46 m’lik dikdörtgen ile 1,19 m yarıçaplı yarım daireden oluşur; üzerleri yarım kubbe, mekânları ise tonoz ile örtülüdür. Her iki bölümün doğuya bakan pencereleri ve naosa açılan duvarlarında, kapıların üstünde kemerli küçük açıklıklar bulunur. Prothesis’in diakonikondan farkı, kuzey duvarında zemine yakın bir pencere taşımasıdır.

Dış Cephe Kurgusu

Yapının en hareketli bölümü dış cephedir.

Batı Cephesi ve Giriş

Ana giriş, ortada iki mermer sütun, yanlarda Lefke taşından duvarla bütünleşik iki sütuna oturan üçlü ve kemerli bir düzen gösterir. Girişin üstünde, ortaya yerleştirilmiş dört sütun ve yandaki duvarlara bitişik sütunlarla kurulan beşli kemerli bir açıklık sırası yer alır. Bu iki katman, geniş ve derin yuvarlak bir ana kemerin içine alınmıştır. Dışta geniş bir söve, en üstte ise silme ve diş sıralarıyla vurgulanan üçgen alınlık görülür; alınlığın ortasında yalnız bu cephede rastlanan Latin haçı işlenmiştir.

Batı köşelerde yükselen dört katlı çan kulelerinin alt katlarında yuvarlak kemerli kapılar, üst kotlarda küçük pencereler, en üst katta ise her yüzde bir sütunla ayrılmış ikiz kemerli pencereler bulunur. Bu pencereler, dıştan derin bir kemerle çerçevelenir; kemer ortalarında yonca biçimli dört kollu eşit haç motifi boş geçilerek işlenmiştir. Kule yüzeyleri, pencere hizasında basit bir silme ve altında dörderli diş dizileri ile sonlanır; tepe kısımlarında her yüzde yuvarlak pencereler yer alır.

Kuzey ve Güney Cepheleri

Her iki cephe üç katlı bir düzen taşır:

• Alt katta yuvarlak kemerli, üçgen alınlıklı, dar-uzun kapılar,
• Orta katta beş açıklıklı kemerli pencereler ve onların iki yanında ikiz pencereler,
• Üst katta geniş yarım daire açıklıklar.
  Kuzey cephede, güneyden farklı olarak prothesis bölümüne denk gelen ek bir pencere bulunur.

Doğu Cephesi

Apsis ve pastophorion hücrelerinin dışarıda çokgen kütleler hâlinde çıktığı yüzdür. Apsis daha büyük ve yüksek tutulmuş, üzeri yarım kubbe ile kapanmıştır; pastophorion hücreleri daha küçük ve alçakta olup yine yarım kubbelerle örtülüdür. Apsiste üç yuvarlak kemerli pencere, hücrelerde ise daha küçük dikdörtgen pencereler yer alır.

Malzeme ve Yapım Tekniği

Kilise, Lefke taşı üzerinde yükselen yüksek bir stilobata oturan kâgir yığma bir yapıdır.

• Duvar örgüsü: Taş-tuğla almaşık sistem.
• Tuğla kullanımı: Kubbe kasnağı, ana kubbe, apsis ve pastophorion kubbeleri ile çan kulelerinin kubbelerinde.
• Taş & Mermer: Giriş sütunları mermer; cephe kaplamalarında Lefke taşı.
• Ahşap: Kapı ve pencere kanatları, merdivenler.
• Demir: Çan mahallerinin iç duvarlarında sağlamlaştırma; gynekaion döşemesinin taşıyıcıları ve naos-narteks ayrımındaki gergilerde.
• Bezeme: İç mekânda duvar resmi uygulanmamıştır.