Dağlara Küstüm Ali Hikayesi

“Dağlara Küstüm Ali” sözleriyle bilinen türkü, tek bir yazarın kaleminden çıkmış, tarih ve mekânı kesinleşmiş bir hikâyeye dayanmaz. Anlatısı, Anadolu’nun yüzyıllık sözlü kültüründen—özellikle de Alevi-Bektaşi nefeslerinin dili ve imgelerinden—beslenir. Bu yüzden şarkı, bir olayın kroniği olmaktan çok, darda kalanın iç döküşünü, zulme uğrayanın sığınağını ve yola düşenin imtihanını anlatan toplumsal bir hafıza metni gibidir.

Yolun Tozu, Dağın Küskünlüğü

Türküdeki ilk büyük imge **“yol”**dur. “Tozlu yollarına düştüm” diyen anlatıcı; gurbet, sürgün, geçim derdi ya da inancı yüzünden dışlanma gibi sebeplerle yola koyulmuş biridir. Yol, yalnız toprağın üzerinde uzanan bir şerit değil, insanın içinden geçtiği manevî bir sınavdır. Yolda olan, her hanede sınanır; her adımda bir parça daha olgunlaşır.

“Dağlara küstüm” sözü bu yolculuğun kırılma noktasıdır. Dağ, Anadolu anlatılarında hem sığınak hem engeldir. Kimi zaman dağ, insanı kötülükten saklar; kimi zaman aşılması gereken koca bir duvardır. Anlatıcı “dağlara küstüm” derken aslında “hayatın önüme koyduğu ağır imtihanlara gücüm kalmadı” demektedir. Küsme, isyan değil; yorgunlukla karışık bir sitemdir.

“Ali”ye Yakarış: Bir İsimden Fazlası

Nakaratta çağrılan “Ali”, sadece bir özel isim değildir. Alevi-Bektaşi geleneğinde Ali adı—adalet, cesaret, merhamet ve yoldaşlık anlamlarıyla—darda kalanın imdadına sesleniştir. “Kendime kastım Ali” dizesi, “Ben kendimi tükettim; beni ayağa kaldır” diye bir müracaattır. Bu yakarış, dünyevî kapılar yüzüne kapanmış insanın manevi kapıyı çalmasıdır.

“Bac”ın Bedeli: Yolun Hakkı

Bazı varyantlarda geçen “yolların bacını verdim” ifadesi, yolculuk için ödenen bedel/harç anlamına gelir. Buradaki “bac”, yolluk ya da geçiş hakkı gibi düşünülebilir. Anlatıcı, üzerine düşeni yaptığını—maddi/manevi karşılığını ödediğini—söyler; buna rağmen derdinin dinmediğini dile getirir. Bu, türküye hakkını arayan ama kapılardan dönen insanın sızısını ekler.

Anonimliğin Gücü: Herkesin Hikâyesi

Türkü, belli bir kişinin başına gelmiş belirli bir hadisenin kroniği gibi anlatılsa da, aslında çoğul bir hikâye taşır. Yani, kim dinlerse kendinden bir parça bulur:

• Kente göçüp tutunamayan işçi için “dağlar” işsizliktir.
• İnancı yüzünden hor görülen için “dağlar” ayrımcılıktır.
• Sevdiğine kavuşamayan için “dağlar” kaderin önüne koyduğu engeldir.

Bu yüzden eser, yıllar içinde farklı yorumcuların sesiyle her kuşakta yeniden doğar; kimi yorumlar ağıt, kimisi marş, kimisi modern bir ilahi gibi duyulur. Ezginin sade ama tekinsiz melankolisi, sözlerin yükünü sırtlanır: Bir yandan teslimiyet, bir yandan direnç.

Anlatının Omurgası: Üç Hâl

Türküde örtük bir üçleme vardır:

1. Yola çıkış – Toz, bac, bedel: İnsan koyulur gider.
2. Duvara çarpış – Dağ: Güçsüzlük, çaresizlik, küsüş.
3. Sığınma – Ali: Gönül kapısına varış, el açış, merhamet dileyişi.

Bu üç hâl; Anadolu coğrafyasının kader, emek ve dayanışma eksenindeki toplumsal deneyimini şiirsel bir özet gibi taşır.

Neden “Hikâyesi” Sorulur?

“Dağlara Küstüm Ali” için tek bir menkıbe ya da yazılı belge arandıkça, hayal kırıklığı doğar; çünkü eser, yazardan çok söyleyene aittir. Sözlü kültürde metin, dilden dile geçerken çentiklenir, genişler, daralır; ama ana duygu kalır: Darda olanın, erdemle simgelenen kapıya sığınışı. İşte bu yüzden türkü, kişisel bir dramı değil, kolektif bir dramın estetik hafızasını anlatır.

Kısacası: “Dağlara Küstüm Ali”, belirli bir olay örgüsüne yaslanan tekil bir hikâyeden ziyade; yol, engel ve sığınak imgeleriyle örülü toplu bir kader anlatısıdır. Dağ—hayatın yükü; Ali—adalet ve merhamete çağrı; yol—insanın imtihanıdır. Bu üç imge bir araya geldiğinde, türkü her dönemde yeniden anlam kazanır ve dinleyenin kendi hayat hikâyesine eklemlenir.